گنبد علویان، یادگاری از معماری دوره‌ی سلجوقیان

فهرست مطالب

گنبد علویان شاهکار معماری دوره‌ی سلجوقیان

گنبد علویان در خیابان علویان در نزدیکی میدان عین‌القضات و در قسمت جنوبی میدان امامزاده عبدالله شهر همدان قرار گرفته و ازسمت جنوب با خیابان باباطاهر و از شرق با خیابان اکباتان محصور شده است.. این اثر یکی از شاهکارهای معماری و گچ‌بری بعد از اسلام در همدان است،بر اساس شناسنامه فنی بنا، این گنبد

مسجدی چهارگوش از زمان سلجوقی که بعداً به آرامگاه تبدیل شده و دارای سنگ‌نوشته‌های بیرونی و حکاکی‌های داخلی است.

بنای گنبد علویان که تا چندی قبل در محدوده‌ی دبستانی کوچک در بافت قدیمی شهر قرار گرفته بود و فرصتی برای شناساندن معماری منحصر‌ به‌ فرد خود نداشت، اکنون پس از تخریب کردن بافت پیرامون و تجهیز محدوده‌ی آن در وضعیت مناسب‌تری قرار گرفته و به دلیل معماری ویژه و تزیینات بسیار پیچیده‌ی گچی آن، درخور معرفی است. بعدا ها با احداث سردابی در زیرزمین تغییر کاربری داد و به مقبره خاندان علوی تبدیل شد.

تاریخچه

این بنا در میان نمونه‌های به‌ جا‌ مانده‌ی معماری دوره اسلامی بی‌نظیر و از نمونه‌های منحصر به‌ فرد معماری ایران‌زمین است که در شهر زیبای همدان قرار گرفته است.

براساس شناسنامه‌ی فنی بنا، یکی از یادمانهای متعلق به اواخر دوره سلجوقیان در قرن ششم هجری است که توسط خاندان علویان ابتدا به عنوان مسجد احداث شده بوده‌است.از آنجایی که از نام گنبد علویان علویان پیداست اینا در گذشته داری گنبدی بوده که اکنون از آن خبری نیست دلیل نام گذاری این بنا به گنبد علویان این است که این بنا توسط خاندان علوی احداث شده به گنبد علویان معروف است. در واقع این گنبدعلویان مسجدی بوده که به بنای تاریخی تبدیل شده است

گنبد علویان در چهارباغ علویان در نزدیکی میدان امامزاده عبدالله شهر همدان قرار دارد. این اثر یکی از شاهکارهای معماری و گچبری بعد از اسلام در همدان است و طی شماره‌‌ی ۹۴ در تاریخ ۱۳۱۰/۱۰/۱۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده ‌است. برای آشنایی بیشتر با این بنای تاریخی با کجارو همراه باشید.

این مسجد زیبا طی شماره ثبتی ۹۴ در تاریخ ۱۳۱۰/۱۰/۱۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌ است.

بیشتر بخوانید:جاهای دیدنی همدان

علت نام گذاری

علت نامگذاری این بنا به گنبد علویان این است که این بنا در گذشته‌های دور دارای گنبد بوده، گر چه در اثر گذشت زمان، گنبد آن فرو ریخته است. از سوی دیگر، علاقه‌ی شدید مردم به سادات و دوستداران حضرت علی (ع) و مدفون بودن دو تن از خاندان علویان در این بنا، موجب شده که آن را به این نام بخوانن

معماری بنا

از نظر هنر معماری و آجر کاری یکی از یادمان های کم نظیر قرن ششم هجری قمری بوده و به دوران سلجوقیان مرتبط می باشد. این مکان توسط خاندان علویان ابتدا به عنوان مسجد و سپس با ایجاد سردابی در آن به مقبره خاندان علویان تبدیل گردیده است.

این گنبد به دلایل زیادی از جمله ویژگی‌های منحصر بفرد و زیبای معماری این بنا و گچ بری های استثنایی آن، همواره مورد توجه ویژه‌ی محققان قرار داشته است. نقشه‌ی بنا، چهارضلعی و گوشه‌های آن دارای لبه‌های ستاره‌ای‌شکل است. دیوارهای این مقبره تا خط آغاز گنبد، باقی مانده ولی خود گنبد فرو ریخته و از بین رفته است. در این بنا هم برای رسیدن به درب ورودی مقبره باید از ۹ پله بالا بروید تابه درب ورودی اصلی برسید. دور این بنا توسط سازمان میراث و فرهنگی حصارکشی شده تا به خوبی از آن محافظت شود.

گنبد علویان از لحاظ هنر گچبری و آجرکاری از آثار ارزشمند و کم نظیر سده های میانی دوره اسلامی است. شکل ظاهری آن شبیه گنبد سرخ مراغه است که در سال ۵۴۲ هجری قمری ساخته شده و ابعاد داخلی آن ۸ متر در ۸ متر و تزئینات غنی و متراکم و در عین حال راز آمیز و چشم نواز درون بنا تا حدودی مشابه بنای گنبد حیدریه قزوین است.

بنا به صورت مکعبی  ۴ضلعی در ابعاد ۱۲٫۸ در ۱۲٫۵ متر و ارتفاع ۱۱٫۵ متر ساخته شده و ۴ جرز ستون مانند به ارتفاع ۹٫۵ متر با قطری قریب به ۲ متر و شبیه برج‌ هایی در ۴ گوشه آن را در میان گرفته اند.

هر یک از برج‌ ها دارای ۵ طاق نمای فرو رفته مثلثی به ارتفاع ۸ متر و عرض ۱ متر و عمق ۰٫۵ متر است که از حیث مقطع جرزها را به صورت نیمی از یک ستاره هشت پر در آورده است.

در جبهه شمالی بنا طاق نمایی جناغی از نوع ۵ و ۷ و به ارتفاع ۱۰ متر و عرض حدود ۵/۵ متر دیده می شود. درون آن قابی مستطیل شکل به ارتفاع ۵٫۶ و عرض ۳٫۹ به صورت بر جسته قرار دارد. ورودی رفیع بنا در هیبت طاقی جناغی به عرض ۱٫۶ و ارتفاع ۳٫۴ متر جلوه‌ ای ویژه به آن می‌ بخشد.

در سال ۱۳۱۷ بود که اداره کل باستان شناسی اقدام به مرمت و نوسازی این بنای تاریخی کرد و سقف آن را با چوب و شیروانی پوشاند تا از گزند سرما وگرما در امان بماند.

اداره‌ی کل باستان‌شناسی در سال ۱۳۱۷ به تعمیر و مرمت این بنا اقدام کرده و پوششی از چوب و شیروانی برای آن ترتیب داده است.

این مقبره که با آجر ساخته شده، از سطح زمین بالاتر است و مانند سایر مقبره‌های چهار‌ضلعی مشابه، روی یک سکو قرار دارد. این سکو در واقع طبقه‌ی زیرین مقبره است. جلوی درب ورودی این مقبره، ۹ پله‌ی سنگی دیده می‌شود‌.

امروزه سازمان میراث فرهنگی، دور این بنا را حصارکشی کرده و از آن حفظ و نگهداری می‌کند. در طی سالیان متمادی، این بنا چندین بار مرمت شده است.

موقعیت مکانی

 موقعیت جغرافیایی

گنبد علویان در خیابان علویان در نزدیکی میدان عین‌القضات و در قسمت جنوبی میدان امامزاده عبدالله شهر همدان قرار گرفته و ازسمت جنوب با خیابان باباطاهر و از شرق با خیابان اکباتان محصور شده است.. این اثر یکی از شاهکارهای معماری و گچ‌بری بعد از اسلام در همدان است،این مسجد زیبا طی شماره ثبتی ۹۴ در تاریخ ۱۳۱۰/۱۰/۱۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌ است.